Gelişen teknoloji ile insana ait pek çok özellik makinalara da aktarılmaya başladı. Yıllardır çekilen filmlerde ve okuduğumuz bilim kurgu kitaplarından biliyoruz ki, robotlar geliyor! :) Fakat bir süredir bilim dünyasında önemli bir tartışma konusu var: Yapay zeka ile “bilinç” üretilirse ne olacak? Konunun bilimsel olarak bilinç üretebilme yetkinliğinin yanı sıra yasal ve etik açıdan da pek çok boyutu var gibi gözüküyor.
Alysson Muotri, Kaliforniya Üniversitesi’nde bir bilim insanı. Şu anda laboratuvarında “beyin organoidi” adı verilen yüzlerce minyatür (susam tohumu büyüklüğünde) beyin var. Organoid, organların yine üç boyutlu olarak üretilmiş minyatürlerine deniyor. Bu küçük yapılara "beyin organoidi” denebiliyor olmasının önemli bir nedeni, beyin benzeri bir elektriksel aktiviteye sahip olmaları. İnsan kök hücresinden üretilmiş beyin organoidlerinde bulunan koordineli elektrik dalgaları; prematüre, yani erken doğmuş bebeklerin beyin dalgalarına benziyor. Organoidler bu elektriksel aktiviteyi aylarca koruyabiliyorlar. Ancak proje ekibi, henüz bilim dünyasının cevap veremediği bazı etik ve felsefi sorular nedeniyle, deneyi durdurma kararı alıyor: Eğer “bilinç” üretilirse araştırma süreçleri nasıl devam edecek?
Bir bedene sahip olmadan da varlığını sürdürebilen beyin fikri, aslında bir süredir beyin araştırmacılarının üzerinde durduğu bir konu. Birkaç ay önce yapılan bir çalışma da Yale Üniversitesi’nde gerçekleştirildi. Bir grup nörobilimci, saatler önce ölmüş bir domuzun beynini kurtarabildiklerini açıkladı. Beyni, domuzun kafatasından çıkarıp, çeşitli kimyasallarla canlı tutmayı başaran bilim insanları; nöronların fonksiyonlarını sürdürmeye devam edebildiğini belirtti. Esasen bir bilinç yaratmaya değil, organları canlı tutmayı deneyen bilim ekibi, domuz beyninde yakaladıkları aktiviteden sonra projeyi durdurma kararı aldıklarını belirtti. Bu deney de yine benzer sebeplerle durduruluyor: Eğer bedenin dışında bir bilinç yaratılırsa bir sonraki adım ne olacak?
Bilinç üretebilme konusundaki tartışmalar, ortaya çıkan pek çok etik ve yasal sorunla sınırlı değil. Aslında bilim insanları neye bilinç diyebileceğimiz konusunda uzlaşmış değil. Bir grup, bilinci; beyinde oluşan karmaşık yapıdaki elektriksel aktiviteler bütünü olarak açıklıyor. Öte yandan, bazıları da prematüre bebek benzeri beyin aktiviteleri yaratmanın bilinçten bahsetmek için yeterli olamayacağını ifade ediyor. Bilinçten bahsedebilmek için beyin yapısının veri alıp-verebilme gibi özellikleri sahip olması gerektiğini savunuyorlar.
Bilim insanları hem tanım hem de etik açıdan konuyu tartışmaya devam ediyorlar. Ancak aslında şu anda Amerika ve Avrupa’da “bilinç” üretmeye yönelik çalışmalar sürdürmekle ilgili yasal düzenlemeler bulunmuyor. Muotri, hızlı bir şekilde bilinç çalışmaları için bir rehberin ve kuralların oluşturulması gerektiğini ifade ediyor.
Kaynak: www.nature.com
